Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny niedźwiedziowatych. Zamieszkuje Azję, Europę Północną i Amerykę Północną. Niezagrożony wyginięciem.
Sierść niedźwiedzia brunatnego ma barwę ciemnobrązową, choć u niektórych podgatunków może być jaśniejsza. W pozycji wyprostowanej Ursus arctos mierzy – w zależności od płci – od 1,8 m do 3 m. Masa ciała poszczególnych osobników waha się między 80 a 780 kg. Niedźwiedzica wydaje na świat co dwa lata dwoje-troje młodych. Ciąża trwa około 8 miesięcy. Poród następuje zwykle między grudniem, a lutym.
Długość życia wynosi do 30-40 lat w stanie dzikim, do 50 lat w niewoli. Jest wszystkożerny; żywi się nasionami, grzybami, dżdżownicami, ślimakami, jajami ptaków, miodem, poluje także na zwierzynę leśną, łowi też ryby. Środowisko życia stanowią puszcze, tajga oraz zalesione rejony górzyste.
|
||
| Ursus arctos[1] | ||
| Linnaeus, 1758 | ||
 |
||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ssaki | |
| Podgromada | żyworodne | |
| Infragromada | łożyskowce | |
| Rząd | drapieżne | |
| Rodzina | niedźwiedziowate | |
| Rodzaj | niedźwiedź | |
| Gatunek | niedźwiedź brunatny | |
Morfologia
Niedźwiedź brunatny posiada duże, masywne ciało z nieznacznie wydłużoną głową, szyja gruba i krótka. Ogon krótki, niewidoczny wśród okrywy wlosowej. W trakcie chodzenia na podłożu stawiana jest cała stopa
Dane liczbowe niedźwiedzia brunatnego podgatunku nominatywngo (U.a. arctos):
- Długość tułowia z głową: samiec 160–280 cm, samica 150–210 cm
- Ogon: 6,5–21 cm
- Wysokość: 0,90-2,8 m
- Masa ciała: w optymalnych warunkach samce średnio 389 kg, samice średnio 207 kg
Występowanie
Zamieszkiwał pierwotnie całą Europę, jednak w południowo-zachodniej Europie został wytępiony. Podgatunek niedźwiedzia brunatnego, niedźwiedź grizli (U. a. horribilis), zamieszkuje Amerykę Północną, aż po północny Meksyk.
W Europie kontynentalnej według danych z lat 2010-2012 (z wyłączeniem Rosji, Białorusi i Ukrainy) żyło 17 tys. osobników. Stałą obecność stwierdzono w 22 krajach, areał stałego zasięgu wynosił 485 400 km². W Polsce według danych z ok. 2011 r. populacja wynosiła 80 osobników, a w okresie 1950-1970 roczną populację szacowano na 10-14 osobników. Największa populacja w Europie (bez Rosji i Ukrainy) zamieszkuje Rumunię, gdzie żyje około 6000 osobników. Na terenie dawnego Związku Radzieckiego występuje około 120 000 osobników
W Polsce występuje tylko w Karpatach i na Podkarpaciu - w Tatrach i Beskidach (głównie w Bieszczadac)
Według prof. Jana Korwina Kochanowskiego ostatniego niedźwiedzia w Polsce centralnej zabito pod koniec XVII w. w lasach bedońskich. Na wielu obszarach Polski gatunek ten przetrwał jednak do XIX w. Spotykano go jeszcze wówczas w Górach Świętokrzyskich (ostatni okaz żyjący tam został zabity na Barczy), na Kurpiach Zielonych, na Mazurach i w Puszczy Białowieskiej.
W okresie międzywojennym w Puszczy Białowieskiej dokonano reintrodukcji tego zwierzęcia. Ostatecznie zakończyła się ona niepowodzeniem, podobno z powodu niefachowego kontynuowania jej przez Niemców podczas okupacji (wypuszczano do lasu oswojone okazy niedźwiedzi, które stały się zagrożeniem dla ludności).
Pokarm
Niedźwiedzie brunatne najchętniej zjadają łososie i inne ryby oraz np. miód. Żywią się także ssakami, jak łosie i jelenie, gryzoniami, ptakami, ptasimi jajami, owocami, nasionami, grzybami, dżdżownicami, ślimakami, a w przypadku braku innego pożywienia także trawą. Z braku produktów naturalnych może wyrządzać znaczne szkody wśród bydła.
Legowiska
Na zimę przygotowuje sobie legowisko zwane gawrą. Przebywa w nim od końca listopada do końca lutego. Żyje samotnie, tylko w okresie godowym w parach. W zimie samica rodzi zwykle 2 do 3 młodych, którymi opiekuje się aż do następnego miotu.
Ochrona
Niedźwiedź brunatny jest ściśle chroniony na obszarze całej Polski..
Życie w niewoli
Niedźwiedź oswaja się łatwo, aczkolwiek nawet obłaskawiony bywa niebezpieczny dla swoich opiekunów. W XVI- i XVII-wiecznej Rzeczypospolitej organizowano szkoły dla niedźwiedzi, takie jak na przykład akademia smorgońska.
Rozród
W trakcie rui, trwającej 10-30 dni, samica kopuluje z wieloma samcami. Okres rozrodczy trwa od maja do lipca. Porody odbywają się od stycznia do marca, po ciąży trwającej 180-266 dni. Młode po narodzeniu ważą 340-680 gramów. W wieku 6 miesięcy ważą około 25 kg. Okres laktacji trwa do 30 miesięcy, jednakże już 5-miesięczne młode mogą żywić się innym pokarmem. Stają się samodzielne w wieku co najmniej 2 lat. Mogą się rozmnażać po 4-6 latach[5].
Długość życia wynosi do 30-40 lat w stanie dzikim, do 50 lat w niewoli[6][7].
Podgatunki
Wyróżniono kilkanaście podgatunków niedźwiedzia brunatnego[14][3]:
- niedźwiedź brunatny (U. arctos arctos) – podgatunek nominatywny
- U. arctos alascensis
- niedźwiedź kamczacki (U. arctos beringianus)
- niedźwiedź syberyjski (U. arctos collaris)
- U. arctos californicus
- U. arctos crowtheri
- U. arctos dalli
- U. arctos gyas
- niedźwiedź grizli (U. arctos horribilis) – zamieszkuje Amerykę Północną zwany niekiedy niedźwiedziem szarym lub siwym, większy i cięższy od europejskiego. Sierść barwy siwej do czerwono-brunatnej z połyskiem srebrzystym lub złocistym, również cynamonowa.
- niedźwiedź himalajski (U. arctos isabellinus)
- niedźwiedź ussuryjski (U. arctos lasiotus)
- niedźwiedź kodiacki (U. arctos middendorffi)
- niedźwiedź tybetański (U. arctos pruinosis)
- U. arctos sitkensis
- U. arctos stikeenensis
- niedźwiedź syryjski (U. arctos syriacus)
- niedźwiedź japoński (U. arctos yesoensis)